Het is elke fotograaf wel eens overkomen: de zon schijnt lekker en de wereld om ons heen is prachtig, met veel licht en kleur. Echt iets om mooie foto’s van te maken! Eenmaal thuis vallen de foto’s helaas toch tegen…
De lucht is heel bleek terwijl die toch mooi blauw was in het echt. En de lichte plekken waar de zon op viel zijn helderwit geworden, zonder dat daar nog detail in te zien is. Dichtgelopen schaduwen, oftewel schaduwen die heel donker zijn geworden, is ook een veelvoorkomend probleem.
Hoe komt het dat de werkelijkheid zo anders is dan jouw foto?
Had ik andere instellingen moeten gebruiken? Hoe kan ik het de volgende keer beter doen? Op die vragen krijg jij in dit artikel antwoord.
De vragen die Tina in dit artikel o.a. gaat behandelen:
- Er zitten hele lichte en/of donkere plekken in de foto, hoe komt dat?
- Waarom is de lucht zo bleek? In het echt was de kleur veel blauwer!
Waarom is fel zonlicht problematisch?
Bij fel zonlicht is vaak sprake van een heel groot contrast. Onze ogen passen zich continu aan aan de lichtintensiteit van de plaats of het onderwerp waar we naar kijken. Een camera kan helaas veel minder goed contrasten overbruggen dan wij mensen dat kunnen.
Het kan dus heel goed gebeuren dat het fraaie landschap of dat leuke, pittoreske straatje op de foto’s helemaal niet zo mooi overkomt. Bij fel zonlicht kun je daar helaas niet zo erg veel aan doen.
Ervaren fotografen zeggen vaak dat je bij fel zonlicht juist niet moet gaan fotograferen: het licht is dan ‘te hard’. Zeker midden op de dag bij een heldere lucht kan dat het geval zijn en in de zomer kan het licht zelfs een groot deel van de dag erg hard zijn.
Maar ja, als je ergens op vakantie bent, kun je het tijdstip van fotograferen niet altijd uitkiezen en op het weer heb je al helemaal geen invloed. Hoe kan je er dan toch het beste van maken?
Voorop gesteld, er zijn geen magische belichtingsinstellingen op je camera die ervoor zorgen dat de foto een minder hard contrast laat zien. De meeste camera’s kunnen een vaststaand aantal ‘stops’ overbruggen (het zgn ‘dynamisch bereik’) en daar heb je met je sluitertijd en diafragma geen invloed op.
Diafragma en sluitertijd bepalen in combinatie met elkaar hoeveel licht er op je sensor kan vallen. Helaas kun je dat alleen regelen voor het hele beeld en niet voor delen van de foto.
De ISO-waarde heeft ook geen invloed op de hoeveelheid licht die er op de sensor valt. Een hogere ISO-waarde betekent enkel dat het lichtsignaal versterkt wordt nadat er licht op de sensor is gevallen. Bij een hogere ISO-waarde dan noodzakelijk kan ook dit onomkeerbare overbelichting opleveren.
Het belang van een goede belichting
Om je op weg te helpen bij het fotograferen met contrastrijk licht, kijken we eerst naar een goede belichting van de foto.
- Niet overbelichten – Probeer overbelichting altijd te vermijden, want lichte plekken die zijn ‘uitgebeten’ kun je vaak niet meer corrigeren: de details zijn dan verdwenen.
- Niet onderbelichten – Ga je heel erg onderbelichten, dan heb je kans dat de schaduwen diepzwart worden en de kans op ruis is in onderbelichte delen ook groter.
- Belichting voor het onderwerp – Bedenk goed wat het onderwerp is – het belangrijkste deel in de foto – en zorg dat dát goed is belicht.
Over het algemeen is sterke overbelichting storender dan onderbelichting; onze aandacht gaat immers eerder naar de lichte plekken in het beeld, dus overbelichting valt veel meer op.
Een uitgebeten plek (overbelichting) wordt daarom vaak als lelijker ervaren dan een beschaduwd stuk (onderbelichting), waar soms toch niet zoveel interessants te zien is.
Tips om met hard licht te werken
Uiteraard is er nog meer wat je kunt doen als je met contrastrijke lichtsituaties geconfronteerd wordt.
- Compositie – Ook als het licht niet ideaal is, kun je daar in je compositie rekening mee houden. Door goed te kaderen kun je ervoor proberen te zorgen dat de lichte of juist hele donkere delen minder groot in je foto komen. Als de schaduw maar een klein deel van je foto beslaat, valt zo’n donker stuk al minder op en is het meestal ook minder storend.
- Richting van licht – Kijk tijdens het fotograferen goed waar het licht vandaan komt: als je tegen het licht in fotografeert, zal de blauwe lucht daar vaak minder blauw zijn. Fotografeer je dan een object in de schaduw, zal de lucht vaak bleek of zelfs wit uitslaan. In dat geval kun je proberen om de lucht helemaal uit je foto te laten.
- Testfoto’s maken – Maak altijd een paar testfoto’s en bekijk deze ter plekke. Zo kun je de camera instellingen nog aanpassen. Bij twijfel kun je eventueel ook het histogram bekijken. Daaraan kun je duidelijk zien of er over- of onderbelichting in je foto zit.
Licht meten op het onderwerp zelf
Een sterk contrast hoeft niet altijd een probleem te zijn, je kunt daar ook gebruik van maken. Soms wordt het onderwerp dan juist op een natuurlijke manier uitgelicht tegen een donkere achtergrond en dat kan een bijzonder mooi effect geven!
Het is daarbij wel belangrijk dat je het licht meet op het onderwerp zelf.
Als je je camera op een voorkeuzestand hebt staan (bijvoorbeeld diafragmavoorkeuze), dan is het risico namelijk best groot dat het onderwerp overbelicht gaat zijn.
Dat komt doordat de camera vaak het licht meet op een groter gedeelte van het beeld. De achtergrond is in dit geval relatief donker; daardoor zal je camera ‘denken’ dat er meer licht op de sensor moet vallen. Hierdoor wordt vervolgens de hele foto eigenlijk juist wat te licht en het onderwerp zelf dus overbelicht.
Je kunt de belichting van je foto in dat geval makkelijk aanpassen door middel van de belichtingscompensatie: deze kun je dan naar de min-kant zetten (‘minnen’).
Als je niet weet hoe dat moet, kijk dan in de handleiding van je camera; het verschilt per cameramerk en -model hoe dit precies ingesteld wordt. De belichtingscompensatie is erg belangrijk als je in programmavoorkeuzestanden fotografeert zoals diafragma- of sluitertijdvoorkeuze.
Maak na de aanpassing met belichtingscompensatie weer een testfoto om te kijken hoe de belichting nu uitpakt en pas het eventueel verder aan.
Als je in de M-stand fotografeert, zal je zelf diafragma en/of sluitertijd moeten aanpassen tot het onderwerp goed belicht is. Tenzij je daarbij <auto iso> gebruikt, want ook dan moet je belichtingscompensatie gebruiken om de foto donkerder (of lichter) te krijgen.
Wanneer wel of niet hard contrast gebruiken?
Sterke contrasten doen het vaak goed in zwart-wit beelden. In de zwart-wit fotografie is het soms helemaal niet erg om hele donkere schaduwen te hebben. Natuurlijk is dat deels een kwestie van smaak, maar wees niet bang om daarmee te experimenteren!
Echter, een hard contrast is bij portretfoto’s vaak minder fraai: het kan bijvoorbeeld scherpe en diepe schaduwen bij de ogen opleveren. Soms kun je die schaduwen wel wat verminderen door in te flitsen of een reflectiescherm te gebruiken, maar gaat het echt om ‘mooie’ portretfoto’s, dan is het meestal beter om even een plek in de schaduw op te zoeken – dat geeft zachter licht en voor de meeste mensen werkt dat een stuk flatteuzer.
RAW fotograferen als oplossing?
Bij een heel groot contrast is het aan te raden in RAW te fotograferen, daarmee heb je namelijk een groter dynamisch bereik en geeft je meer mogelijkheden in de fotobewerking. Zo kun je bijvoorbeeld details terug halen uit de lichte en donkere delen. Besef wel dat de speelruimte ook in RAW bestanden niet onbeperkt is.
Bij sommige camera’s kun je ook als je fotografeert in JPG, het dynamisch bereik vergroten. Nieuwe digitale camera’s worden steeds slimmer en fabrikanten stoppen er steeds meer foefjes en trucjes in.
Als jouw fotocamera dit soort mogelijkheden biedt, kan het best leuk zijn om deze eens uit te proberen. Het kan wel zijn dat de camera dan bijvoorbeeld een hogere ISO-waarde moet gebruiken. Op een RAW-bestand heeft het instellen van een groter dynamisch bereik in de camera meestal geen effect.
Overbelichting door felle zon “corrigeren”
Overbelichting door het tegen een (felle) zon in fotograferen, zal je in principe niet kunnen corrigeren. Ook niet met RAW bestanden. De zon is van zichzelf zo’n enorm sterke lichtbron dat je hier nooit je belichting op af kunt stemmen.
Ik zie wel eens foto’s langskomen van een zon die door de wolken schijnt, waarbij is geprobeerd de overbelichting in de lucht te ‘repareren’ in de fotobewerking. Helaas haal je de details die echt zijn uitgebleekt niet meer terug.
Het resultaat van de fotobewerking is vaak een matte egale en soms zelfs grijzige plek in de foto met scherpe randjes erlangs. Als je tegen de felle zon in fotografeert, accepteer dan dat dat een zekere overbelichting op gaat leveren. Ook dat kan onderdeel zijn van de compositie van je foto.
Let op: recht tegen de zon in kijken kan schade toebrengen aan het netvlies.
Groot contrast niet alleen overdag
Bij avondfotografie met donkere hemel kun je eveneens te maken krijgen met een te groot contrast. In vergelijking met de donkere omgeving zijn straatlantaarns meestal enorm fel. Het zal niet lukken om zowel lampen als donkere omgeving in een enkel beeld vast te leggen zonder dat de lichten overbelicht zijn.
Wel kun je in dat geval met HDR werken (‘high dynamic range’ – een verhoogd dynamisch bereik), waarbij je meerdere foto’s maakt met verschillende belichtingen en deze achteraf samenvoegt.
Daarbij is het echter vaak wel mooi om de lampjes in de foto ook echt felwit te laten, zodat ze ook in je foto blijven stralen en niet mat worden.
Wil je toch mooie avondfoto’s maken zonder dat je achteraf kunstgrepen moet toepassen, dan is de beste methode om wat eerder op de avond te gaan fotograferen. Als de lampen net aan zijn gegaan en er nog genoeg kleur en licht in de lucht zit, dan zijn de contrasten veel minder groot én de kleuren veel mooier!
Twee voorbeeldfoto’s van Tina met uitleg
Foto 1 – Meeuw op auto
Deze heb ik gemaakt in het voorbijgaan (al fietsend!) met een compactcamera en ik had geen tijd om de belichting aan te passen. Ik vond het beeld van de auto met de meeuw erbovenop wel grappig, maar de foto is mislukt: het onderwerp (de meeuw dus) is overbelicht, er zit een uitgebeten stuk in. De huizen op de achtergrond zijn op zich wel goed belicht, maar ze staan aan de schaduwkant. In de lucht erachter zit erg veel licht waardoor deze lucht grotendeels wit is geworden, terwijl het een stralende middag was met een felblauwe lucht.
Foto 2 – Bloesem
Deze is gemaakt met diafragmavoorkeuze. Ik heb ervoor gezorgd dat het wit van het bloesempje nog detail bevat, het histogram van de foto laat geen overbelichting zien. Erachter zit begroeiing in de schaduw, maar doordat ik 1 2/3 stop heb onderbelicht in de belichtingscompensatie is de achtergrond behoorlijk donker geworden waardoor het bloempje er mooi uitspringt.
Conclusie
Zo, als het goed is weet jij nu alles over contrast, hard licht, over- en onderbelichting en dynamisch bereik. Tina heeft er in ieder geval alles aan gedaan zoveel mogelijk van deze onderwerpen te bespreken.
Heb je nou nog vragen, laat dan een reactie achter onder dit artikel en ik (Sjoerd) of Tina helpen je graag verder. Je kunt mij ook altijd mailen op sjoerd@fotografiebeginner.nl.
Heel veel succes met fotograferen!
